Download presentation
261

sampol 2016/10|81 De welvaartsstaat: een donkere interpretatie BOEKESSAY Frank Vandenbroucke Maar de van Deleecks originele partituur is, zo schrijft Bea Cantillon, “rauwer en donkerder”. Toch eindigt ze met positieve oproep, perfect samengevat in laatste zinnen het boek: “In balans hebben we progressievere welvaartsstaat nodig. Waar er synergieën zijn, moeten deze ten volle benut worden. tegenstellingen contradicties waarden primeren.” Ik ben conclusie eens, minder pessimisme dat doorklinkt weg naar conclusie. Of beter, als pessimistisch zijn over haalbaarheid conclusie, dan zou ik daarvoor andere redenen verf zetten Cantillon. Cantillons zwaarmoedigheid Met staat (2016) publiceert Cantillon opus magnum. Het bouwt voort op architectuur (1992) Herman Deleeck, omvattend handboek geschiedenis, doelstellingen organisatie sociaal beleid. heeft te maken ongelijke strijd tussen twee rollen die haar betoog speelt. Enerzijds spoort goed logica vrije markt, bijvoorbeeld kinderopvang voor werkende ouders, opleiding activering werklozen: mensen voldoende productieve vaardigheden varen daar wel bij, economisch leven ook; is “synergie”. Anderzijds gaat tégen markt: minimumlonen werkloosheidsuitkeringen beschermen tegen zitten “tegenstellingen contradicties”. niet teruggetreden, beSAMPOL_december2016.indd 81 8/12/2016 10:29:33 2016/10|82 klemtoont expansief taken aan economische behoeften beantwoorden, waar “synergie” is; beschermende rol al geruime tijd verdrukking. In strijdtoneel beschrijft, wint sociale logica. GEEN IJZEREN WETTEN MAAR WANORDE vergelijking simplismen debat kleuren, dit boek verademing. Neem kretologie ‘de middenklasse’. Jonathan Holslag Morgen (26/10): “We branden waanzinnig tempo spaargeld uit glorietijden babyboomers op. (…) Wees maar zeker van: middenklasse, zij eraan.” Gert Peersman Michel Maus hadden kort voren hun duit zakje gedaan dezelfde krant: “De voorbije decennia middenklasse alleen gegroeid, nu dreigt verdwijnen”. Kunnen analyses overwaaien Angelsaksische wereld zonder meer toepassen ons eigen land? Dreigt Belgische verdwijnen? Ziet bar slecht vele hardwerkende tweeverdieners onze bevolken? Lees realiteit complexer: binnen bevolking actieve leeftijd zien vooral gezinnen weinig of participeren arbeidsmarkt achterop geraken. Onze behoefte eenvoudige verhalen onverzadigbaar. Als straks uitsterft, willen toch geloven onheil overkomt, Verenigde Staten tot België, wijten één enkele externe vijand: boze globalisering. En succes Brexit Trump valt herleiden verliezers globalisering’. Helaas ook simpel. Mark Elchardus, hierover geduldig empirisch onderzoek doet, stelt vast steun populisme niets persoonlijke sociaaleconomische situatie kiezers (Zeno, 19/10). Los daarvan, toenemende ongelijkheid resultaat factoren. Deze factoren verschillen land land, landen kennen sterk uiteenlopende ontwikkelingen. Om begrijpen, moet je zowel kapitaalmarkten arbeidsmarkten kijken. om technologische evoluties. machtsverhoudingen, normen gedragscodes, loon- beloningsbeleid bedrijven bepalen. manier waarom huishoudens vormen; bij cruciale factor. belastingen uitkeringen, dus politiek. synthese levenswerk Anthony Atkinson geschiedenis zich beter laat interpreteren hand episodes langlopende trends. Er geen wetmatigheden alle hetzelfde patroon creëren, globalisering groei vermogen. hunkeren waarheden wanorde vatten. Vele werk Piketty nieuwe ‘ijzeren wet’ blootgelegd heeft, magische formule gebaseerd verschil rendement kapitaal, r, groei, g. onderlijnt zelf fameuze ‘r>g’ belangrijkste verklaring biedt veranderingen inkomens- vermogensverdeling, wet, overtuigingen politiek cruciaal zijn. beklemtoont terecht belang vermogens. complex: inzake inkomensongelijkheid verwijst hij eerst onderwijs Kortom, heerst SAMPOL_december2016.indd 82 10:29:34 2016/10|83 orde, wetten’ bieden vals gevoel houvast wie hoofd koel wil houden wanorde. Mijn overtuiging kunnen vinden sterke morele principes, waarmee richting geven actie. Dat bril lees. Daarom eens zin primeren. vraag nu: slagen? EEN TRILEMMA beschrijft complexe spanningen welvaartsstaten: demografische verschuivingen, ontwikkelingen creëerden “trilemma”. inspanningen groter én progressiever (meer herverdelend) worden, onmogelijk werkgelegenheid bescherming hoog agenda zetten. daarbij kritisch tegenover zogenaamde “sociale investeringsbeleid”, klemtoon legt investeringen kinderopvang, onderwijs, opleiding, combinatie betaald gezinsverantwoordelijkheid. Sociaal investeringsbeleid draait emanciperende dienstverlening ‘passieve’ uitkeringen. dient ontwikkeling: hier welvaartspolitiek kapitalisme. Precies daarom werd breed verspreid discours. ziet beleid onder paarse regeringen-Verhofstadt illustratie daarvan. Volgens schiet eenzijdig tekort: méér geld uitkeringen progressiviteit zal armoede actieven blijven toenemen. juist: investeren combineren; sterker, ene andere. passen kanttekeningen kritiek “investeringsbeleid”. Ten eerste blijkt negatieve trends – name achteruitgang minimale inkomensbescherming eerder optraden jaren 1990 2000. Dit historische volledig analyse. Noch “versnelling investeringsbeleid” Verhofstadt1 (onder motto ‘actieve welvaartsstaat’, aangekondigd 1999), noch uitbreiding Europese Unie lidstaten lage lonen (opgestart vanaf 2004) komt oorzaak inkomensbescherming, althans wat betreft. Voor België geldt vaststelt landen. We lange ononderbroken trends: episode dalende situeert volgens indicatoren midden 1980 einde 1990.2 Daarna volgde periode vooruitgang. best denkbaar opnieuw ingaan waarbij stelselmatig achterblijven aanzien inkomens werkenden: alles prioriteiten regeringen hanteren budgettaire Misschien politieke episodes, trend onweerstaanbaar doorzet? intuïtie harder geworden, mededogen kent vaardigheden. duidelijkheid, grond waarschuwing terecht. zie fundamentele inderdaad aanleiding kan stelselmatige verharding vergrijzing bevolking. reden samengevat, volgende: men 83 2016/10|84 pensioenen peil door langer laten werken daarop inzet, riskeren aanleg mogelijkheden succesvolle langdurige loopbanen ontwikkelen mate kortste eind trekken. Ze zullen goede hebben, misschien motivatie (en geld) fatsoenlijke pensioen gaan. denk onvermijdelijkheid belangrijk risico. Hoe daarmee omgegaan wordt, kwestie keuzes. Een tweede kanttekening somber ingekleurde trilemma betreft wijziging samenstelling uitgaven. volgende spanning evolutie uitgaven: uitgaven worden “toegezogen” domeinen belangen samenvallen (de ‘investeringsuitgaven’), bestedingen herverdelend. Zien gebeuren? Feitelijk wordt synergie grootst koste besteedt relatief aandacht sinds begin 1980: verschuiving beschermingsuitgaven investeringsuitgaven, toename gezondheidszorg. Haar geeft daardoor gewicht evoluties: ouderen feit gezondheidszorg heden geslaagd wedloop dure medische solidaire kostendekking vol houden. ander illustreert mogelijk dynamiek enerzijds “investeringsuitgaven” economie ondersteunen, anderzijds “beschermingsuitgaven” tweedeling leidt zwaarmoedig beeld. rommeltje leent tweedelingen, denken. stip voorbeeld aan. veel niet-ouderen zwakke arbeidsmarktpositie laaggeschoolden. West- Noord-Europese welvaartsstaten laaggeschoolden werk. onvermijdelijkheid: nationale beleidskeuzes spelen rol. heel positie laaggeschoolde druk; qua doen wij. WAT TE DOEN? Zeker, beschermingsopdracht moeilijker zelfs los effecten hoger had. nog uitvergroot wijze waarop vormen: vind je, geheel logisch, vaak terug scholingsniveau. Veel worstelt, vloeit vaststelling norm levensstandaard bepaald tweeverdieners. samenspel gezinsvorming groeiende risico’s kinderen, laaggeschoold huishouden deelt volwassenen… sociologische gegeven 84 2016/10|85 verander wetten decreten. wijst genuanceerde evenwicht nodig toekennen individuele rechten inbouwen gezinsdimensie anderzijds. overtuigde Commissie Pensioenhervorming 2020-2040 principe, jammer pensioenhervorming besteedde. principes selectiviteit (méér zwak staat) universaliteit (iedereen toegang voordelen). Wat moeilijk onmogelijk. grootste bedreiging toekomst ligt economie, sociologie demografie. afwezigheid maatschappelijk contract omgaan onvoorspelbare economische, veranderingen. betekent, eenvoudig gesteld: beetje zekerheid onzekere wereld. zou, bijvoorbeeld, hervorming pensioenstelsel inspireren. Zo’n perspectief geven, brede middengroep overtuigen hen iets betekent ‘verdwijnen’), zwakkere groepen lot laten. maatschappelijke vernieuwen politiek, vakbonden werkgevers bereid basisconsensus zoeken. Zijn partners daartoe bereid? kleine geglobaliseerde hangt plaats af. Pessimisme orde ambitie zouden opgeven. Noten 1/ omslag investering feitelijk sedert helft ingezet duidelijke versnelling 2000’ (voetnoot 243, p. 501). 2/ Zie grafiek 8.10, pp. 438-439 boek. Hoogleraar Universiteit Amsterdam Antwerpen (Centrum Beleid Deleeck) m.m.v. Linde Buysse, Uitgeverij Acco, Leuven, 2016 85