Download fulltext
262-De-welvaartsstaat-een-donkere-interpretatie-Samenleving-en-Politiek-201610-pp.-81-85.
sampol 2016/10|81 De welvaartsstaat: een donkere interpretatie BOEKESSAY Frank Vandenbroucke Maar de van Deleecks originele partituur is zo schrijft Bea Cantillon “rauwer en donkerder” Toch eindigt ze met positieve oproep perfect samengevat in laatste zinnen het boek: “In balans hebben we progressievere welvaartsstaat nodig Waar er synergieën zijn moeten deze ten volle benut worden tegenstellingen contradicties waarden primeren ” Ik ben conclusie eens minder pessimisme dat doorklinkt weg naar Of beter als pessimistisch over haalbaarheid dan zou ik daarvoor andere redenen verf zetten Cantillons zwaarmoedigheid Met staat (2016) publiceert opus magnum Het bouwt voort op architectuur (1992) Herman Deleeck omvattend handboek geschiedenis doelstellingen organisatie sociaal beleid heeft te maken ongelijke strijd tussen twee rollen die haar betoog speelt Enerzijds spoort goed logica vrije markt bijvoorbeeld kinderopvang voor werkende ouders opleiding activering werklozen: mensen voldoende productieve vaardigheden varen daar wel bij economisch leven ook; “synergie” Anderzijds gaat tégen markt: minimumlonen werkloosheidsuitkeringen beschermen tegen zitten “tegenstellingen contradicties” niet teruggetreden be- SAMPOL_december2016 indd 81 8/12/2016 10:29:33 2016/10|82 klemtoont expansief taken aan economische behoeften beantwoorden waar is; beschermende rol al geruime tijd verdrukking In strijdtoneel beschrijft wint sociale GEEN IJZEREN WETTEN MAAR WANORDE vergelijking simplismen debat kleuren dit boek verademing Neem kretologie ‘de middenklasse’ Jonathan Holslag Morgen (26/10): “We branden waanzinnig tempo spaargeld uit glorietijden babyboomers (…) Wees maar zeker van: middenklasse zij eraan Gert Peersman Michel Maus hadden kort voren hun duit zakje gedaan dezelfde krant: “De voorbije decennia alleen gegroeid nu dreigt verdwijnen” Kunnen analyses overwaaien Angelsaksische wereld zonder meer toepassen ons eigen land? Dreigt Belgische verdwijnen? Ziet bar slecht vele hardwerkende tweeverdieners onze bevolken? Lees realiteit complexer: binnen bevolking actieve leeftijd zien vooral gezinnen weinig of participeren arbeidsmarkt achterop geraken Onze behoefte eenvoudige verhalen onverzadigbaar Als straks uitsterft willen toch geloven onheil overkomt Verenigde Staten tot België wijten één enkele externe vijand: boze globalisering En succes Brexit Trump valt herleiden verliezers globalisering’ Helaas ook simpel Mark Elchardus hierover geduldig empirisch onderzoek doet stelt vast steun populisme niets persoonlijke sociaaleconomische situatie kiezers (Zeno 19/10) Los daarvan toenemende ongelijkheid resultaat factoren Deze verschillen land landen kennen sterk uiteenlopende ontwikkelingen Om begrijpen moet je zowel kapitaalmarkten arbeidsmarkten kijken om technologische evoluties machtsverhoudingen normen gedragscodes loon- beloningsbeleid bedrijven bepalen manier waarom huishoudens vormen; cruciale factor belastingen uitkeringen dus politiek synthese levenswerk Anthony Atkinson zich laat interpreteren hand episodes langlopende trends Er geen wetmatigheden alle hetzelfde patroon creëren groei vermogen hunkeren waarheden wanorde vatten Vele werk Piketty nieuwe ‘ijzeren wet’ blootgelegd magische formule gebaseerd verschil rendement kapitaal r g onderlijnt zelf fameuze ‘r>g’ belangrijkste verklaring biedt veranderingen inkomens- vermogensverdeling wet overtuigingen cruciaal beklemtoont terecht belang vermogens complex: inzake inkomensongelijkheid verwijst hij eerst onderwijs Kortom heerst 82 10:29:34 2016/10|83 orde wetten’ bieden vals gevoel houvast wie hoofd koel wil houden Mijn overtuiging kunnen vinden sterke morele principes waarmee richting geven actie Dat bril lees Daarom zin vraag nu: slagen? EEN TRILEMMA complexe spanningen welvaartsstaten: demografische verschuivingen creëerden “trilemma” inspanningen groter én progressiever (meer herverdelend) onmogelijk werkgelegenheid bescherming hoog agenda daarbij kritisch tegenover zogenaamde “sociale investeringsbeleid” klemtoon legt investeringen combinatie betaald gezinsverantwoordelijkheid Sociaal investeringsbeleid draait emanciperende dienstverlening ‘passieve’ dient ontwikkeling: hier welvaartspolitiek kapitalisme Precies daarom werd breed verspreid discours ziet onder paarse regeringen-Verhofstadt illustratie Volgens schiet eenzijdig tekort: méér geld progressiviteit zal armoede actieven blijven toenemen juist: investeren combineren; sterker ene passen kanttekeningen kritiek “investeringsbeleid” Ten eerste blijkt negatieve – name achteruitgang minimale inkomensbescherming eerder optraden jaren 1990 2000 Dit historische volledig analyse Noch “versnelling Verhofstadt1 (onder motto ‘actieve welvaartsstaat’ aangekondigd 1999) noch uitbreiding Europese Unie lidstaten lage lonen (opgestart vanaf 2004) komt oorzaak althans wat betreft Voor geldt vaststelt We lange ononderbroken trends: episode dalende situeert volgens indicatoren midden 1980 einde 2 Daarna volgde periode vooruitgang best denkbaar opnieuw ingaan waarbij stelselmatig achterblijven aanzien inkomens werkenden: alles prioriteiten regeringen hanteren budgettaire Misschien politieke trend onweerstaanbaar doorzet? intuïtie harder geworden mededogen kent duidelijkheid grond waarschuwing zie fundamentele inderdaad aanleiding kan stelselmatige verharding vergrijzing reden volgende: men 83 2016/10|84 pensioenen peil door langer laten werken daarop inzet riskeren aanleg mogelijkheden succesvolle langdurige loopbanen ontwikkelen mate kortste eind trekken Ze zullen goede misschien motivatie (en geld) fatsoenlijke pensioen gaan denk onvermijdelijkheid belangrijk risico Hoe daarmee omgegaan wordt kwestie keuzes Een tweede kanttekening somber ingekleurde trilemma wijziging samenstelling uitgaven volgende spanning evolutie uitgaven: “toegezogen” domeinen belangen samenvallen (de ‘investeringsuitgaven’) bestedingen herverdelend Zien gebeuren? Feitelijk synergie grootst koste besteedt relatief aandacht sinds begin 1980: verschuiving beschermingsuitgaven investeringsuitgaven toename gezondheidszorg Haar geeft daardoor gewicht evoluties: ouderen feit heden geslaagd wedloop dure medische solidaire kostendekking vol ander illustreert mogelijk dynamiek enerzijds “investeringsuitgaven” economie ondersteunen anderzijds “beschermingsuitgaven” tweedeling leidt zwaarmoedig beeld rommeltje leent tweedelingen denken stip voorbeeld veel niet-ouderen zwakke arbeidsmarktpositie laaggeschoolden West- Noord-Europese welvaartsstaten onvermijdelijkheid: nationale beleidskeuzes spelen heel positie laaggeschoolde druk; qua doen wij WAT TE DOEN? Zeker beschermingsopdracht moeilijker zelfs los effecten hoger had nog uitvergroot wijze waarop vormen: vind geheel logisch vaak terug scholingsniveau Veel worstelt vloeit vaststelling norm levensstandaard bepaald samenspel gezinsvorming groeiende risico’s kinderen laaggeschoold huishouden deelt volwassenen… sociologische gegeven 84 2016/10|85 verander wetten decreten wijst genuanceerde evenwicht toekennen individuele rechten inbouwen gezinsdimensie overtuigde Commissie Pensioenhervorming 2020-2040 principe jammer pensioenhervorming besteedde selectiviteit (méér zwak staat) universaliteit (iedereen toegang voordelen) Wat moeilijk grootste bedreiging toekomst ligt sociologie demografie afwezigheid maatschappelijk contract omgaan onvoorspelbare betekent eenvoudig gesteld: beetje zekerheid onzekere hervorming pensioenstelsel inspireren Zo’n perspectief brede middengroep overtuigen hen iets ‘verdwijnen’) zwakkere groepen lot maatschappelijke vernieuwen vakbonden werkgevers bereid basisconsensus zoeken Zijn partners daartoe bereid? kleine geglobaliseerde hangt plaats af Pessimisme ambitie zouden opgeven Noten 1/ omslag investering feitelijk sedert helft ingezet duidelijke versnelling 2000’ (voetnoot 243 p 501) 2/ Zie grafiek 8 10 pp 438-439 Hoogleraar Universiteit Amsterdam Antwerpen (Centrum Beleid Deleeck) m v Linde Buysse Uitgeverij Acco Leuven 2016 85